Μελετώντας την Κακοποίηση: εμβάθυνση στη Συναισθηματική Κακοποίηση

Η κακοποίηση ορίζεται ως:

• Κάθε είδους λεκτική, σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύματος ​
• Σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο ,το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικής βαρύτητας συμπεριφορές (π.χ. από παραμέληση μέχρι οικονομική εκμετάλλευση)​
• Συνειδητή χρήση σωματικής, υλικής και πνευματικής-συναισθηματικής δύναμης με στόχο την επιβολή​

Βάσει του Ν.4531.2018:

Άπαντα τα περιστατικά βίας ή κακοποίησης (ψυχολογικής, σωματικής, σεξουαλικής και συναισθηματικής) διώκονται από το Νόμο.

Οι έρευνες έχουν δείξει πως τα άτομα που κακοποιούνται ψυχολογικά (στη συντριπτική πλειονότητα τους γυναίκες) βιώνουν σοβαρότερες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία από εκείνα που κακοποιούνται σωματικά, καθώς μειώνεται η αίσθηση της αυταξίας τους. Μπορεί να εμφανίσουν ψυχολογικά και ψυχοσωματικά συμπτώματα τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω (π.χ. άγχος, κατάθλιψη, ημικρανίες, χρόνιους πόνους).​

Ενώ η σωματική βία ακολουθεί έναν κύκλο φάσεων έντασης με μεσοδιαστήματα ηρεμίας και μεταμέλειας, η ψυχολογική κακοποίηση τείνει να έχει τη μορφή μιας γραμμικής κλιμάκωσης.​

Πιο συγκεκριμένα η Ψυχολογική και Συναισθηματική Κακοποίηση περιλαμβάνει συναισθήματα απόρριψης, απομόνωσης, εκμετάλλευσης ή υποτίμησης και αφορά στη συστηματική χειραγώγηση των συναισθημάτων του θύματος (π.χ. προσβολές, ταπείνωση, εξευτελισμός, συχνή και έντονη κριτική). Μπορεί να είναι και μη λεκτική: παθητική – επιθετική συμπεριφορά, όπως αδιαφορία και ψυχρότητα.​

Αυτή η επώδυνη μορφή βίας μπορεί να διαστρεβλώσει την αντίληψη της πραγματικότητας του ατόμου και να πλήξει την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας του.​ Αν και είναι πιο συχνή στις ερωτικές σχέσεις, μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε σχέση μεταξύ δύο ατόμων, μεταξύ φίλων, συγγενών και συναδέλφων.

Ψυχολογικά χαρακτηριστικά και πρότυπα συμπεριφοράς​ ΠΡΟΦΙΛ θύτη​

• Οι θύτες τείνουν να είναι άτομα ελεγκτικά, αλαζονικά, κτητικά, εύθικτα, μοναχικά, παρορμητικά κ.α. ​
• Αυτά τα χαρακτηριστικά συνήθως πηγάζουν από επιβαρυμένη ψυχική υγεία ή χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Παραδείγματα πρότυπων συμπεριφοράς αποτελούν:​

1. Σκηνές παθολογικής ζήλιας.​
2. Υποστήριξη στερεοτυπικών αντιλήψεων γύρω από τον ρόλο τους.​
3. Φτωχές κοινωνικές και ερωτικές σχέσεις.​
4. Δικαιολόγηση και εκλογίκευση της κακοποιητικής τους πράξης. ​

​

Πώς το θύμα μπορεί να αναγνωρίσει τα σημάδια της υποτίμησης;​ 

• Το υποτιμάει μπροστά σε άλλους.​​

• Κάνει κοροϊδευτικά σχόλια ή χρησιμοποιεί τον σαρκασμό για να το πληγώσει.​​

• Οι απόψεις, ιδέες, αξίες και σκέψεις του θύματος είναι ανόητες, παράλογες, ή «δεν βγάζουν νόημα».​

• Σπείρει αμφιβολίες με τη μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης (gaslighting).​

Μία ακόμη μορφή συναισθηματικής κακοποίησης αποτελεί η συμβολική βία που εκφράζεται με συμβολισμούς απειλής όπως βίαιες κινήσεις που προκαλούν φόβο (π.χ. κίνηση πρόκλησης σωματικής βίας, παρορμητική και επικίνδυνη οδήγηση)​ , βία σε αντικείμενα​ (π.χ. σπάσιμο υλικών αγαθών ή κακομεταχείριση) ​απειλές βίας και καταστροφής​ (π.χ. «μη τολμήσεις να βρεθείς μπροστά μου», απειλές για καταστροφή περιουσιακών ή προσωπικών στοιχείων και προσώπων του δέκτη)​.

Το άτομο που δέχεται την κακοποίηση αντιμετωπίζει καταστάσεις ελέγχου και κυριαρχίας:​

• Έλεγχος των καθημερινών διεργασιών με σκοπό την υποβίβαση και ανάδειξη του θύτη ως ανώτερο.​
• Ο θύτης φροντίζει να γνωρίζει που πάει το θύμα, τι φοράει, που ξοδεύει τα χρήματα του, αφού «εκείνος είναι πιο ικανός».​
• Επικαλείται προφάσεις με στόχο την απομόνωση του θύματος από τον κοινωνικό του περίγυρο.​
• Υποβιβάζει στόχους, όνειρα και  τον τρόπο σκέψης του θύματος.

Ακόμη μία πολύ συχνή ένδειξη συναισθηματικής κακοποίησης αποτελεί η παραμέληση ή τιμωρητική σιωπή όπου ο κακοποιητής προκειμένου να τιμωρήσει το θύμα επιλέγει τη σιωπή αποκόπτει κάθε επικοινωνία με σκοπό το φόβο, τις ενοχές και τον πόνο του θύματος.

• Πρέπει να γνωρίζουμε πως όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδείξεις, δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν και οι μορφές κακοποίησης πολλές φορές εμφανίζονται στην πορεία της σχέσης. Παράλληλα το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού ανεξαρτήτως μορφωτικού, πολιτισμικού, κοινωνικού, οικονομικού και ηλικιακού πλαισίου και φαίνεται πως η συναισθηματική βία είναι το προστάδιο της σωματικής και σταδιακά ενέχει η συνύπαρξη των δύο.​

​

Πώς νιώθει τελικά το θύμα;​

Κλονίζεται ο πυρήνας της ύπαρξης του και βρίσκεται συνεχώς σε μία κατάσταση αμφιβολίας για τις ανάγκες του. Νιώθει ενοχές, θυματοποιεί τον εαυτό του και έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση. Παράλληλα τα συναισθήματα του αποκτούν αρνητικό πρόσημο και οδηγούν σε επιπτώσεις που επηρεάζουν ακόμα και σωματικά το θύμα.

Η σωματοποίηση των αρνητικών συναισθημάτων​  οδηγεί πολλές φορές σε  προβλήματα υγείας (π.χ. έντονοι πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ακόμα κ.), διαταραχές στον ύπνο, διατροφικές διαταραχές (π.χ. βουλιμικά επεισόδια, έλλειψη όρεξης), συναισθηματικά ξεσπάσματα (π.χ. έντονα ξεσπάσματα θυμού)​.

Τρόποι αντιμετώπισης της κακοποιητικής σχέσης​

1. Αναγνώριση και συνειδητοποίηση​

Αναγνωρίζοντας και αποδέχοντας ότι αντιμετωπίζει αρνητικά μοτίβα συμπεριφοράς οι συνέπειες της κατάστασης είναι πλέον φανερές και έτσι ανακτά τον έλεγχο του με την πάροδο του χρόνου. Σε αυτό το βήμα απαιτείται ειλικρίνεια στον ίδιο του τον εαυτό και αντικειμενική οπτική ματιά.​

2. Προτεραιότητα του εαυτού​

Έχει την τάση να ικανοποιεί πρώτα τις ανάγκες του κακοποιητή με σκοπό να τον ευχαριστεί και φυσικά λόγω ενοχών. Σε αυτό το βήμα στόχος είναι να μπουν σε προτεραιότητα οι βασικές του ανάγκες και δραστηριότητες που ευχαριστούν το ίδιο όσο το δυνατόν περισσότερο.   

3. Υποστηρικτικό δίκτυο​

Ανακτά τις σχέσεις με τους οικείους του και αποκτά ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Η τακτική επικοινωνία μπορεί να αποβεί πολύ βοηθητική, αφού το άτομο μένει σε επαφή με το υγειές κομμάτι του εαυτού του.​

4. Όρια και συνεπής στάση​

Αναγνωρίζει τη στρατηγική που θα ακολουθήσει και βάζει όρια βάσει των δικών του κριτηρίων με στόχο να μην υποχωρήσει σε αυτά (π.χ. το θύμα αποχωρεί όταν η συζήτηση καταλήγει σε προφορικές απειλές ή παράλογες κατηγορίες).​

5. Βοήθεια από φορείς υποστήριξης​

Με την βοήθεια κάποιου ειδικού, θα ερευνήσει τα συναισθήματά του, θα αποφασίσει ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσει, να δράσει και να αποφασίσει τι αλλαγές πρέπει να κάνει για να συνεχίσει τη ζωή του (π.χ. ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα, τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης, συμβουλευτική παρέμβαση).​

Σε περίπτωση που το άτομο επιλέξει τη φυγή:​​

1. Επικοινωνία με φορείς για οποιοδήποτε αίτημα (π.χ. ψυχολογική, νομική βοήθεια)​
2. Εύρεση ασφαλούς στέγης ​
3. Οικονομική αυτάρκεια ή δυνατότητα εύρεσης σε περίπτωση ανάγκης (πολλά θύματα εξαρτώνται οικονομικά από τους κακοποιητές τους καθιστώντας πιο δύσκολη τη φυγή τους)​
4. Συλλογή σημαντικών προσωπικών εγγράφων(π.χ. άδεια παραμονής)​

• Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο και το κάθε άτομο έχει διαφορετική εξέλιξη στην απεμπλοκή του από τον κακοποιητή !​

​Ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού​

Ως ειδικός σε θέματα κακοποίησης (υπηρεσίες & φορείς πρόληψης) θα πρέπει να αναγνωρίζει ενδείξεις και επιπτώσεις  κακοποιητικής συμπεριφοράς (π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, απομάκρυνση κοινωνικού περίγυρου)​, οι ενέργειες του να χαρακτηρίζονται από εχεμύθεια και λεπτότητα, η επιλογή των ερωτήσεων να είναι στοχευμένη και στην πλειοψηφία της να περιλαμβάνει ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, η συμβουλευτική υποστήριξη* να διέπεται από ρεαλιστικά δεδομένα και στόχους και να γνωρίζει σε ποιες εξειδικευμένες υπηρεσίες χρειάζεται η παραπομπή του θύματος (δίκτυο υποστήριξης υπηρεσιών)​.

*Η συμβουλετική παρέμβαση αποτελεί ένα ανεξάρτητο αντικείμενο των κοινωνικών λειτουργών. Αποσκοπεί στο να αναπτύξει  ικανότητες και να επιλύσει προβλήματα βραχυπρόθεσμα μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος του.​

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ​

ΚΕΘΙ  Κέντρο ερευνών για θέματα ισότητας- Συμβουλευτικό Κέντρο Ηρακλείου​

2810 341 387 , Στενημάχου 3 71305, Ωράριο: Δευτέρα έως Παρασκευή 08:00-16:00​

Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματίων Ηρακλείου  ​

2810 242 121 , Γραμμή SOS 8011116000 , Μεραμβέλλου 56 Άγιος Τίτος Ηρακλείου ,71 202​

Π.Α.Γ.Ν.Η  ​

2813 402 186 , Διασταύρωση Βουτών και Σταυρακίων, Γοργολαΐνη, Ηράκλειο, 70013 ​

Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Έφηβων ​

2813 403 888 , Βενιζέλειο – Πανάνειο ΓΝ Ηρακλείου, Σπιναλόγκας 1,Ηράκλειο Κρήτης, Ωράριο: Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00-13:00​

Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών  ​

2810 244 409, (Ε.ΚΕ.ΨΥ.Ε) Χρυσοστόμου 25, 713 06 Ηράκλειο Κρήτης ​

Ξενώνας Φιλοξενίας Γυναικών Δήμου Ηρακλείου Κρήτης​

2813409112 &  2810243360 , 24ωρη Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900​

Κέντρο Κοινότητας Δήμου Ηρακλείου ​

2810 334 181 , Βενιζέλου Σοφοκλή  Έναντι Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, Ηράκλειο, 71202 , Ωράριο: Δευτέρα έως Παρασκευή 08:00-16:00​

ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ SOS ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ  Μ.Κ.Ο ​

2810 250 184 , Γιαννιτσών 4,Βαδιλέ Τζαμί Ηράκλειο Κρήτης 71 201​

ΟΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ-Ομάδα Ανηλίκων Στήριξης Ηρακλείου Μ.Κ.Ο​

ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ SOS: 2811 117 100, Μιχάλη Μανασάκη 12, Ηράκλειο, 71304​

Το Χαμόγελο του Παιδιού ​

2810 245162 , Ηρακλείου Κρήτης Λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως 138 ,71307 , Ωράριο:  Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00-17:00​

Αστυνομικά Τμήματα​

2810 274 010-274 190​

​

​
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ​

Αποστολοπούλου Αντιγόνη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος https://yparxi.gr/​

Γενική Γραμματέας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων https://isotita.gr/emfyli-via/​

Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Υγείας- 1η Υγειονομική Περιφέρεια Αττικής https://www.1dype.gov.gr/?page_id=1488​

Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης- Ερωτήσεις και απαντήσεις: η πρόταση της Επιτροπής για νέους κανόνες σε επίπεδο ΕΕ για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/qanda_22_1534​

Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Ν. Ηρακλείου https://kakopoiisi.gr/​

Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας- ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4531/2018- ΦΕΚ 62/Α/5-4-2018 https://www.e-nomothesia.gr/oikogeneia/nomos-4531-2018-phek-62a-5-4-2018.html​

Χατζηφωτίου Σεβαστή Αν. Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (2021), Κοινωνική Εργασία και Ενδοοικογενειακή βία, Εκδόσεις Τζιόλα​

Χατζηφωτίου Σεβαστή Αν. Καθηγήτρια Δημοκρήτειου Πανεπιστημίου Θράκης (2005), Ενδοοικογενειακή Βία Κατά των Γυναικών και των Παιδιών​

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια, Τσώλα Δήμητρα- Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus https://www.psychology.gr/akarica/2947avvxed568273/​

ΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΝΕΤΑΞΕ  Η ΑΣΚΟΥΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ  ΤΟΥ  ΚΟΙ.ΚΕ.Ψ.Υ.Π.Ε. ΓΝ ΒΕΝΙΖΕΛΕΙΟΥ ,  ΖΑΡΑΜΠΑΝΤΙ ΑΝΝΑ​​

ΕΠΟΠΤΡΙΑ:  ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ  ΚΟΙ.ΚΕ.Ψ.Υ.Π.Ε. ΓΝ ΒΕΝΙΖΕΛΕΙΟΥ, ΜΗΛΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ